Wystawa - "Miłosz nielegalnie'' |
Wystawa adresowana jest do młodego odbiorcy. Jej zadaniem, obok prezentacji nielegalnych dzieł Czesława Miłosza, jest przypomnienie zjawiska edytorskiego, jakim był drugi obieg czy wydawnictwa bezdebitowe. Dla młodych czytelników terminy: bibuła, samizdat, wydawnictwa podziemne, prohibity czy cenzura to pojęcia znane jedynie z opracowań historycznych.
W biografii Czesława Miłosza ważna jest decyzja o pozostaniu za granicą w roku 1951 .
Jednym z eksponatów na wystawie jest „Czarna Księga Cenzury PRL" – obszerne fragmenty Książki zapisów i zaleceń Głównego Urzędu Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk (zwanego potocznie „cenzurą"), wywiezione przez jednego z pracowników tej instytucji na Zachód, gdzie zostały opublikowane (eksponat jest – oczywiście! – z drugiego obiegu, krajowy przedruk Niezależnej Oficyny Wydawniczej ...). Według tego dokumentu publikowanie dzieł poety nie było zakazane – jak np. utwory Leszka Kołakowskiego – ale: „Należy eliminować [nazwisko pisarza] oraz tytuły utworów z prasy codziennej, radio i TV, z wyjątkiem informacji krytycznych". W innych przypadkach (specjalistyczne publikacje naukowe) „nie należy jednak dopuszczać do przeceniania twórczości [...]bądź przedstawiać [...] w zbyt pochlebnym świetle". Zawsze należało podkreślać stanowisko zajmowane przez pisarza w przeszłości lub obecnie w stosunku do ustroju.
W ten sposób Miłosza – pisarza odcięto od czytelnika masowego... Drukowane za granicą, w Polsce niemal niedostępne z powodu braku debitu publikacje Czesława Miłosza docierały jedynie do wąskiego grona czytelników mających dostęp do bibliotek naukowych, do działów o utrudnionym dostępie – tzw. działów prohibitów. Tę lukę wypełniły wydawnictwa drugiego obiegu. Na wystawie prezentowane są wybrane utwory Miłosza - wydania zagraniczne (bezdebitowe, tj. nie mające zgody cenzury na rozpowszechnianie w naszym kraju), podziemne (wydawane nielegalnie) oraz pierwsze legalne krajowe, publikowane po otrzymaniu przez Pisarza nagrody Nobla. Znamiennym przykładem jest jeden z najbardziej znanych utworów: Zniewolony umysł, który na legalne wydanie w naszym kraju czekał 38 lat - od swojego pierwszego paryskiego wydania w roku 1951, do KAW-owskiego wydania w roku 1989. W międzyczasie doczekał się ponad 50 publikacji nielegalnych (w całości lub fragmentach).
Według Bibliografii Polskich Wydawnictw Niezależnych 1976-1989 w kraju, poza zasięgiem cenzury, ukazały się 344 publikacje dzieł Czesława Miłosza, wydane w różnych nakładach (od kilkunastu do kilku tysięcy egzemplarzy), różnymi technikami drukarskimi.
Wystawę nielegalnych dzieł noblisty można w Bibliotece Kolegium Europejskiego UAM obejrzeć do 15 maja bieżącego roku.
Małgorzata Matczak za: CEG |